ساختار قلب انسان از چهار دریچه، دو دریچه در سمت راست و دو دریچه در سمت چپ تشکیل شده‌است که جریان خون قلب را به سایر اندام‌های بدن پمپاژ می‌کنند. یکی از این دریچه‌ها، دریچه میترال قلب است که بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد. این دریچه در حالت دیاستول (Diastole) که قلب در استراحت است، باز می‌شود و جریان خون را به‌سمت بطن چپ هدایت میکند. سپس در مرحله سیستول (Systole) که همان انقباض قلب است، کاملا بسته می‌شود تا خون را از بطن چپ به آئورت بفرستد. در این مقاله با دریچه قلب میترال بیشتر آشنا می‌شویم و عارضه‌ها و بیماریهای آن را با هم می‌شناسیم.
دریچه قلب میترال چیست؟
قلب انسان چهار دریچه دارد که هر کدام ساختار و عملکرد متفاوتی دارند. دریچه میترال (Mitral Valve) که به آن دریچه دولتی یا دریچه دهلیزی-بطنی هم می‌گویند، یکی از دریچه‌های قلب است که از بازگشت جریان خون به عقب حین عبور از قلب جلوگیری میکند. این دریچه در سمت راست قلب بین دهلیز چپ و بطن چپ واقع شده است.
انواع بیماری های دریچه میترال
بیماری دریچه میترال از انواع شایع بیماری قلبی هستند. در انواع بیماریهای دریچه میترال این دریچه به‌دلیلی مشکلات مختلف، به درستی فعالیت خود را انجام نمی‌دهد و به موقع و سریع باز و بسته نمی‌شود. انواع بیماریهای دریچه قلب میترال عبارت‌اند از:
۱- تنگی دریچه میترال
تنگی دریچه میترال به انگلیسی استنوز (Mitral Stenosis) گفته می‌شود، مهم‌ترین بیماری دریچه قلب میترال است. این بیماری به‌حدی سطح دریچه را تنگ میکند که جریان خون قادر به عبور نخواهد بود. معمولا تب روماتیسمی حاد که در کودکی روی می‌دهد، از شایع‌ترین علل ابتلا به بیماری تنگی دریچه به‌شمار می‌آید. این معضل در بزرگسالی به‌صورت نارسایی یا تنگی دریچه بروز میکند.
علت تنگی دریچه میترال
تنگی دریچه میترال می‌تواند علت‌های مختلفی داشته‌باشد که در ادامه به این موارد می‌پردازیم؛
- یکی از اصلی‌ترین علت‌های ایجاد کننده‌ی تنگی در دریچه‌ی میترال قلب، ابتلا به تب روماتیسمی است. این بیماری با باکتری استرپتوکوک در فرد ایجاد می‌شود و معمولا با گلو درد خود را نشان می‌دهد. اگر این بیماری درمان نشود، قلب را آلوده میکند و یکی از مشکلاتی که ممکن است به بار آورد، تنگی دریچه میترال است. اما چگونه؟ بعد از اینکه قلب با این عفونت درگیر می‌شود، بافت آن زخمی می‌شود و بعد از ترمیم خود، سفت‌تر و سخت‌تر می‌شود. یکی از مشکلاتی که برای دریچه‌ی سخت ایجاد می‌شود، کاهش انعطاف و ایجاد علائم تنگی دریچه است.
- گاهی ممکن است که دریچه‌ی میترال قلب به علت مادرزادی در ساختار خود نقص داشته‌باشد و این نقص در عملکرد آن مشکل ایجاد کند. ممکن است بافت دریچه متفاوت و سخت باشد و یا شکل آن غیرطبیعی باشد و نتواند انعطاف کافی را برای عبور خون از خود به خرج دهد.
- گاهی، به خصوص در افراد مسن، ماده‌ی معدنی کلسیم بر روی دریچه جمع می‌شود و ایجاد سختی میکند. هنگامی که دریچه با تجمع کلسیم با مشکل مواجه شود، نمی‌تواند به خوبی عمل کند و سخت و انعطاف ناپذیر است، پس علائم تنگی دریچه را از خود بروز می‌دهد.
- گاهی پرتودرمانی و آسیبی که به بافت‌های درونی بدن می‌زند، از عوامل سختی دریچه و ایجاد تنگی دریچه میترال هستند. گاهی هم برخی تومورهای قلبی می‌توانند ایجاد تنگی دریچه میترال کنند.
۲- نارسایی دریچه میترال
پیش از این عنوان کردیم که وظیفه دریچه قلب میترال این است که وقتی بطن چپ منقبض شد، کاملا بسته شود تا جریان خون وارد شده به بطن چپ از دهلیز چپ، بدون برگشت وارد آئورت شود. اما زمانی‌که دریچه به‌طور کامل بسته نشود، با نارسایی دریچه میترال قلب (Mitral Regurgitation) مواجه هستیم که در هربار انقباض بطن، مقداری از خون پس زده شده و وارد دهلیز چپ می‌شود. در این شرایط میزان خون ورودی به آئورت کاهش می‌یابد و به‌تبع خون پمپاژ‌شده به کل بدن هم کم می‌شود. نارسایی خفیف این دریچه چندان خطرناک و جدی نیست. اما نارسایی متوسط یا شدید دریچه باعث می‌شود بطن چپ بیشتر فعالیت کند. این اضافه فعالیت بر ماهیچه‌های قلب تأثیر سوء می‌گذارد و باعث ضعیف‌شدن عضله قلب می‌شود.
با تحلیل‌رفتن قلب، خون کافی به درون آئورت پمپاژ نمی‌شود و در هربار انقباض، مقداری خون در قلب باقی می‌ماند که موجب بزرگ‌تر‌شدن قلب می‌گردد. هرچقدر قلب بزرگ‌تر شود، خون بیشتری به دهلیز پس‌زده می‌شود و دهلیز چپ را بزرگ‌تر میکند. در این مرحله آریتمی قلب به‌وجود می‌آید. خون از دهلیز به سمت ریه برگشت می‌خورد و باعث ایجاد فشار خون ریوی می‌شود. تمام این موارد در نهایت به نارسایی قلبی ختم خواهند شد.
نارسایی دریچه میترال مادرزادی
زمانی که فرد به نارسایی دریچه میترال مادرزادی مبتلا است، خون از دریچه به عقب برمی‌گردد. هنگامی که بازگشت خون را شاهد هستیم، قلب به خوبی عمل نمی‌کند و این ضعف عملکرد می‌تواند مشکلات بسیاری برای فرد ایجاد کند. نارسایی دریچه میترال مادرزادی به معنی آن است که فرد با این نقص قلبی متولد شده‌است و نمی‌تواند به خوبی عملکرد قلبی عروقی داشته باشد.
نارسایی دریچه میترال یکی از انواع شایع بیماریهای دریچه میترال قلب است که می‌تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد. درمان نارسایی دریچه میترال قلب می‌تواند همراه با دارو و یا جراحی باشد. نوع درمان بستگی به میزان بیماری قلب دارد.یکی از علائمی که فرد دچار به نارسایی دریچه میترال مادرزادی تجربه میکند، خستگی و تنگی نفس است.
۳- پرولاپس یا افتادگی دریچه میترال
یکی از ناهنجاری‌های شایع دریچه قلب، افتادگی دریچه میترال قلب یا پرولاپس (Mitral Valve Prolapse) است که دلیل مشخصی ندارد و می‌تواند ارثی باشد. زمانی‌که بطن چپ منقبض می‌شود، دهانه دریچه به سمت دهلیز باز شده و همین امر موجب افتادگی یا شلی دریچه می‌شود. به این ترتیب، جریان خون رو به جلو نمی‌رود و پس زدن خون توسط دریچه قلب روی می‌دهد. به این نارسایی، گشادی دریچه قلب، شلی دریچه یا پس‌زدگی خون هم می‌گویند.
پرولاپس دریچه قلب میترال یا شل بودن دریچه قلب دو نوع اولیه و ثانویه دارد:
افتادگی اولیه
وقتی یک یا هر دو دهانه دریچه میترال ضخیم می‌شود، روی سطح دهانه دریچه فیبروز ایجاد می‌شود، تارهای نگهدارنده دریچه نازک شده یا کش می‌آیند، افتادگی اولیه است.
افتادگی ثانویه
در حالت افتادگی ثانویه دهانه‌ی دریچه ضخیم نمی‌شود، بلکه عملکرد میوکاردیوم تغییر میکند. روماتیسم قلبی، بزرگ‌شدن بطن چپ و آسیب‌دیدگی دریچه پس از انفارکتوس میوکاردی حاد، از علل افتادگی ثانویه هستند.
خطرناک بودن گشادی دریچه قلب، به شدت نارسایی بستگی دارد. شلی دریچه‌های سه‌‌لتی و گشادی دریچه قلب میترال خطرناک نیست. البته اگر گشادی شدید باشد، باید مراقبت بیشتری صورت بگیرد.
علائم افتادگی دریچه میترال
برخی از علائمی که در افتادگی دریچه میترال ممکن است با آن روبه‌رو شوید، شامل موارد زیر است؛
- صداهای عجیب و غریب و غیرطبیعی قلب
- زمانی که بر روی پشت دراز می‌کشید یا فعالیت می‌کنید ممکن است دچار تنگی نفس شوید.
- شب‌ها سرفه می‌کنید. سرفه در شب نشان‌دهنده‌ی این است که تنفس شما به خوبی صورت نمی‌گیرد و نیاز به اکسیژن‌رسانی بیشتر است.
- ممکن است در ریه‌ها آب جمع شود.
- خستگی مفرط
- پاها و دست‌ها ممکن است دچار ورم و ادم شوند.
هر کدام از این علائم ممکن است در فردی که به افتادگی یا پرولاپس دریچه میترال مبتلا است بروز کند و یا دیده نشود.
افتادگی دریچه میترال در خانم ها
افتادگی دریچه میترال یکی از مشکلات دریچه میترال است که بیشتر برای خانم‌ها و مخصوصا خانم‌های میانسال و جوان رخ می‌دهد. این مشکل را کمتر در آقایان می‌بینید. این مشکل معمولا در وضعیت جسمانی خانم تغییر چندانی ایجاد نمی‌کند و در بیشتر مواقع، زمانی که فرد برای معاینه به دکتر مراجعه میکند مشکل تشخیص داده می‌شود. اما گاهی ممکن است که خانم‌ها احساس درد در قفسه سینه، احساس تنگی نفس، تپش قلب، استرس و اضطراب بکنند که می‌توانند از عوارض افتادگی یا پرولاپس دریچه میترال قلب باشند.
افتادگی دریچه میترال و تنگی نفس
افتادگی دریچه میترال یکی از شایع‌ترین بیماریهای قلبی است که یکی از عوارضی که ممکن است برای شما به بار بیاورد، تنگی نفس است. اگر پس زدن خون از دریچه زیاد باشد و افتادگی یا پرولاپس دریچه میترال شدید باشد، خون کافی به بخش‌های مختلف بدن نمی‌رسد. خون نقش‌های زیادی دارد که یکی از آنها اکسیژن‌رسانی به بافت‌هاست. اگر خون کافی به بافت‌ها نرسد، اکسیژن کافی هم به آنها نمی‌رسد و دچار تنگی نفس می‌شوید. پس تنگی نفس به علت کمبود اکسیژنی است که به بافت‌ها می‌رسد.
افتادگی شدید میترال قلب در مواقعی که نیاز بدن به اکسیژن بیشتر می‌شود، بیشتر خود را نشان می‌دهد و تنگی نفس با قدرت بیشتری بروز میکند.
افتادگی دریچه میترال و ورزش
ورزش کردن باعث می‌شود که ماهیچه‌های شما فعالیت بیشتری بکنند و به اکسیژن نیاز بیشتری پیدا کنند. زمانی که بدن شما فعالیت سنگین و یا نیمه سنگین میکند، باید خون بیشتری در اندام‌هایی مانند ریه‌ها و ماهیچه‌ها به جریان بیفتد. کسی که به بیماری افتادگی دریچه میترال مبتلا است نمی‌تواند به خوبی این نیاز را برطرف کند. زمانی که شما افتادگی دریچه میترال قلب داشته باشید و ورزش کنید، قلب شما که سالم نیست و یک نقص در خود دارد، باید بیشتر فعالیت کند و حجم خون بیشتری را پمپاژ کند، اما در این کار ناتوان است زیرا مقداری از این خون از دریچه به عقب برمی‌گردد و از بطن‌ها خارج نمی‌شود. پس شما به تنگی نفس و درد قفسه سینه دچار می‌شوید. اگر افتادگی دریچه میترال قلب دارید، برای انجام فعالیت‌های ورزشی باید با متخصص قلب مشورت کنید.
افتادگی دریچه میترال و بدنسازی
بدنسازی هم نوعی ورزش محسوب می‌شود و بدن شما نیاز به اکسیژن بیشتری دارد. اگر شما بخواهید با بدنسازی ماهیچه‌های خود را تقویت کنید نیاز به اکسیژن دارید و قلبی که به افتادگی دریچه میترال مبتلا باشد نمی‌تواند این نیاز را برطرف کند. پس دچار نقص در تنفس می‌شوید و این فعالیت‌ها می تواند برای سلامت قلب شما خطرناک باشد. اگر می‌خواهید بدنسازی بکنید و یا ورزش‌های دیگری را انجام دهید، حتما قبل از آن باید با پزشک مشورت کنید.
مراقبت های افتادگی دریچه میترال
اگر به افتادگی دریچه میترال مبتلا هستید بهتر است که موارد زیر را رعایت کنید؛
- فشار خون خود را کنترل کنید و همیشه یک دستگاه فشار خون در منزل داشته باشید.
- سعی کنید یک رژیم غذایی سالم داشته باشید که قلب شما چندان تحت فشار قرار نگیرد. غذاهای چرب و شور کمتری مصرف کنید.
- ورزش کنید. لازم نیست که ورزش‌های سنگین انجام دهید. پیاده‌روی می‌تواند یک ورزش مفید برای شما باشد.
- وزن خود را در محدوده‌ی طبیعی نگه‌دارید.
- الکل کمتری مصرف کنید.
- سیگار نکشد.
- به طور منظم به دکتر قلب و عروق مراجعه کنید.
خطرات افتادگی دریچه میترال
پرولاپس دریچه میترال چندان خطرناک نیست و در بسیاری از افرادی که به آن مبتلا هستند حتی علامتی هم ایجاد نمی‌کند. گاهی افتادگی دریچه میترال به مرور زمان بدتر می شود و ممکن است مشکلات جدی‌تر ایجاد کند. در افرادی که این افتادگی شدید است و می‌تواند ایجاد علامت‌های خطرناک بکند، ممکن است موارد زیر پیش بیاید؛
- احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی جدی را زیاد میکند.
- احتمال ابتلا به عفونت‌های قلبی را زیاد میکند.
- آریتمی‌های خطرناکی ایجاد میکند که ممکن است تهدیدکننده‌ی حیات باشند.
- ممکن است بعد از مدتی نارسایی قلبی ایجاد کند.
۴- اندوکاردیت یا عفونت دریچه میترال
عفونت دریچه ناشی از قارچ‌ها و باکتری‌های مختلف است که منجر به نشت خون از دریچه‌ها و نارسایی دریچه قلب می‌شود.
۵- بیماریهای نادر
این دریچه می‌تواند دچار مشکلات و بیماریهای نادری هم شود مانند:
- بدخیمی دریچه
- تومورها
- مشکلات مادرزادی دریچه قلب.
۶- گشادی دریچه میترال
گشادی دریچه میترال حالتی است که دریچه میترال به خوبی بسته نمی‌شود. در این موارد دریچه همیشه باز مانده است و نمی‌تواند از بازگشت خون به قلب جلوگیری کند. در حالت شدید گشادی دریچه میترال، قلب باید جدی‌تر و بیشتر کار کند تا بتواند خون را پمپاژ کند و به بخش‌های دیگر بدن برساند. این تلاش بیشتر قلب باعث می‌شود که ماهیچه‌های سمت چپ قلب و بطن چپ فعالیت بیشتری بکند و قوی‌تر بشود. بنابراین بزرگ‌تر می‌شود و مشکلات دیگر را برای قلب ایجاد میکند.
علائم اختلال در دریچه قلب میترال
وجود اختلالات دریچه قلب به این معنا است که قلب نمی‌تواند به‌درستی کار کند. وقتی قلب درست کار نکند باید منتظر مشکلات زیادی بود. شناخت علائم مشکلات دریچه قلب به تشحیص زودهنگام و جلوگیری از عوارض شدیدتر کمک میکند. در ادامه علائم اختلالات دریچه میترال قلب آشنا می‌شویم.
۱. علائم تنگی دریچه میترال
از نشانه‌های متداول تنگی دریچه میترال قلب می‌توان به تنگی نفس پس از انجام فعالیت‌های ورزشی یا در حالت درازکش، حس سوزش در قفسه سینه یا درد پراکنده در قفسه سینه اشاره نمود. گاهی هم تنگی دریچه بدون علائم است و در زمان عفونت یا حاملگی به وجود می‌آید. سایر علائم تنگی دریچه قلب میترال به‌شرح زیرند:
- درد قفسه سینه
- سرفه (گاهی با خون همراه است)
- خستگی
- تورم در اندام‌های تحتانی
- تپش قلب
- عفونت تنفسی.
۲. علائم نارسایی دریچه
معمولا نارسایی میترال، علائم و نشانه مشخصی ندارد و گاهی افراد مبتلا به نارسایی خفیف تا متوسط، هیچ علامتی نشان نمی‌دهند و تا آخر عمر زندگی عادی خواهند داشت. افرادی که نارسایی شدید هم دارند، ممکن است علائمی نداشته باشند. از علائم شایع نارسایی این دریچه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضعف
- کم‌آوردن‌نفس
- خستگی
- تنگی نفس حین انجام فعالیت
- تورم اندام‌های تحتانی.
۳. علائم پرولاپس دریچه
علائم پرولاپس دریچه قلب میترال عبارت‌اند از:
- کم آوردن نفس
- درد سینه
- سرگیجه و حس سبکی در سر در حین برخاستن
- اضطراب
- خستگی و منگی
- اختلالات فکری
- افزایش فشار خون.
افتادگی دریچه میترال در زنان جوان تا میانسال بیشتر از مردان دیده می‌شود.
درست است که لزوما داشتن علائم بالا نشانه افتادگی دریچه قلب میترال نیست، اما در هر صورت با مشاهده هرگونه نشانه جدی و خطرناک باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
علائم افتادگی دریچه میترال و تنگی نفس
یکی از اصلی‌ترین علائم افتادگی دریچه میترال، تنگی نفس است. این حالت به خصوص در مواقعی که فرد فعالیت و ورزش میکند بیشتر خودش را نشان می‌دهد. اما چرا این حالت ایجاد می‌شود؟
توجه داشته‌باشید که قلب یکی از مهم‌ترین اعضای بدن است. این تلمبه‌ی ماهیچه‌ای با انقباض و انبساط خود خون را به همه‌ی جای بدن پمپاژ میکند. اما خون چه وظیفه‌ای در بدن ایفا میکند؟ یکی از مهم‌ترین وظایف خون که از میان بیشمار وظایف خطیر آن حائز اهمیت است، انتقال اکسیژن به اعضای بدن است. همچنین خون کربن دی اکسید را از بدن خارج میکند (به ریه‌ها می‌رساند و از آنجا دفع می‌شوند و یا به شکل یون آن را به کلیه می‌رساند).
هنگامی که شما فعالیت می‌کنید، قلب شما باید با دقت و زحمت بیشتری فعالیت کند تا خون بیشتری را به اعضای مختلف بدن شما برساند. اگر در ساختار قلب مشکلی وجود داشته‌باشد، حتی اگر این مشکل کوچک و در حد افتادگی دریچه میترال باشد، قلب نمی‌تواند به خوبی خون را به بخش‌های مختلف بدن پمپاژ کند و علائم آن تاثیر بر روی نفس کشیدن و عملکرد شش‌هاست. پس شما احساس تنگی نفس می‌کنید.
ارتباط بین استرس و افتادگی دریچه میترال
یکی از مشکلات ناشی از افتادگی دریچه، واکنش‌هایی است که موجب تشدید استرس می‌شوند. درصورت مشاهده علائم شدید استرس و حمله پانیک، احتمال افتادگی دریچه وجود دارد و بهتر است در این مورد با پزشک مشورت کنید. ترس از بیماری قلبی و نگرانی از خطرناک بودن بیماریهای قلبی یکی از عوامل تشدیدکننده استرس در فرد بیمار به شمار می‌رود.
